كه تشريع جنگ نيز به جهت ميل و رغبت در خونريزي نبوده است. و نيز نمي توان تشريع آن را به جهت سيطره بر زمين ها و مسكن ها دانست، يا اين كه به غنايم جنگي دست يافت، آن گونه كه در تمام جنگ هاي صليبي و جهاني اول و دوم اين گونه بوده است.

هدف اسلام از جنگ، برداشتن موانع به جهت اعتلاي اسلام و دفاع از مفاهيم اسلامي و ارزش هاي اخلاقي است كه دشمنان دين قصد تعطيل و جلوگيري آن ها را دارند.

اگر ما به وقايع تاريخي به طور عميق مراجعه كنيم پي مي بريم كه تمام معركه هايي كه در اسلام اتفاق افتاده همگي جنبه دفاعي داشته و هدف از تشكيل آن ها جلوگيري از دشمني واقعي يا محتمل الوقوع بوده است؛ خصوصاً جنگ هايي كه در صدر اسلام و در عصر حيات پيامبر اكرم صلي الله عليه وآله اتفاق افتاده است. اينك به بررسي انگيزه ها و اهداف جنگ ها، آن گونه كه در قرآن و روايات آمده مي پردازيم.

ستمگرند، بيرون ببر، و از طرف خود، براي ما سرپرستي قرار ده. و از جانب خود يار و ياوري براي ما تعيين فرما.»

و نيز مي فرمايد: «... وَالَّذِينَ آمَنُوا وَلَمْ يُهاجِرُوا ما لَكُمْ مِنْ وَلايَتِهِمْ مِنْ شَيْ ءٍ حَتّي يُهاجِرُوا وَإِنِ اسْتَنْصَرُوكُمْ فِي الدِّينِ فَعَلَيْكُمُ النَّصْرُ إِلاَّ عَلي قَوْمٍ بَيْنَكُمْ وَبَيْنَهُمْ مِيثاقٌ وَاللَّهُ بِما تَعْمَلُونَ بَصِيرٌ»؛ [5] «و آن ها كه ايمان آوردند و مهاجرت نكردند، هيچ گونه ولايت [= دوستي و تعهدي] در برابر آن ها نداريد تا هجرت كنند، و[آن ها] اگر در [حفظ]دين [خود] از شما ياري طلبند بر شماست كه آن ها را ياري كنيد، جز بر ضدّ گروهي كه ميان شما و آن ها، پيمان [ترك مخاصمه] است و خداوند به آنچه عمل مي كنيد، بيناست.»

و عدل مي كند. و اين اوج تسامح و قلّه صلح و امنيت بين اديان است. لذا خداوند سبحان مي فرمايد: «لا يَنْهاكُمُ اللَّهُ عَنِ الَّذِينَ لَمْ يُقاتِلُوكُمْ فِي الدِّينِ وَلَمْ يُخْرِجُوكُمْ مِنْ دِيارِكُمْ أَنْ تَبَرُّوهُمْ وَتُقْسِطُوا إِلَيْهِمْ إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ الْمُقْسِطِينَ»؛ [10] «خدا شما را از نيكي كردن و رعايت عدالت نسبت به كساني كه در امر دين با شما پيكار نكردند و از خانه و ديارتان بيرون نراندند، نهي نمي كند، چرا كه خداوند عدالت پيشگان را دوست دارد.»

اسلام، مسلمانان را به تجديد نظر در تعامل و نگرش به صلح دعوت كرده و دستور مي دهد تا در اوّلين فرصت، دست از جنگ و قتال با مخالفان بردارند، آنجا كه مي فرمايد: «فَإِنِ اعْتَزَلُوكُمْ فَلَمْ يُقاتِلُوكُمْ وَأَلْقَوْا إِلَيْكُمُ السَّلَمَ فَما جَعَلَ اللَّهُ لَكُمْ عَلَيْهِمْ سَبِيلاً»؛ [11] «پس اگر از شما كناره گيري كرده و با شما پيكار ننمودند، [بلكه] پيشنهاد صلح كردند، خداوند به شما اجازه نمي دهد كه متعرّض آن ها شويد.»

پيدا كرديد.»

بود. پيامبر در ابتدا شروع به دعوت مردم به اسلام كرد، جماعتي به او ايمان آوردند، ولي از طرف دشمنان با انواع اذيت و آزارها روبه رو شدند و از اين آزارها، رسول خداصلي الله عليه وآله نيز بي بهره نبود.

پيامبرصلي الله عليه وآله در حال سجده بود و دور او جماعتي از قريش بودند، آنان گفتند: چه كسي شكنبه گوسفند يا شتر را بر كمر حضرت مي زند؟ عقبة بن ابي معيط آمد و آن را بر پشت حضرت زد. [20] .

اصحاب رسول خداصلي الله عليه وآله همچون بلال و عمار و پدر و مادرش را در مكه با انواع شكنجه ها اذيت و آزار نمودند، ولي در عين حال پيامبرصلي الله عليه وآله آنان را امر به صبر مي نمود و هرگز دست به اسلحه نمي برد.

چون رسول خداصلي الله عليه وآله اين وضعيت را مشاهده كرد به آنان دستور داد تا به سرزمين حبشه هجرت كنند و فرمود:در آنجا پادشاه صالحي است كه ظلم نمي كند، و به كسي نيز در آنجا ظلم نمي شود. به آن ديار رويد تا خداوند عزّوجلّ براي شما در آن ديار فرجي حاصل كند.

اين وضع ادامه داشت و پيامبرصلي الله عليه وآله اسلام را بر قبايلي كه از خارج مكه به جهت اعمال حج وارد مي شدند، عرضه مي كرد. تا اين كه در يكي از مراسم حضرت با جماعتي از اهل مدينه ملاقات كرد، آنان را به اسلام دعوت نمود و بر ايشان آياتي از قرآن را تلاوت كرد، آنان نيز دعوت او را پذيرفتند و سپس به شهر خود بازگشتند و قرار گذاشتند تا در سال آينده نيز با حضرت در

عقبه ملاقات كرده و بيعت كنند.

سال بعد جماعتي از مسلمانان يثرب به جهت برپايي مناسك حج از مدينه بيرون آمدند و هنگامي كه به مكه رسيدند با پيامبرصلي الله عليه وآله در عقبه قرار ملاقات گذاشتند و در آنجا با حضرت بيعت سرّي كردند تا او را حمايت و نصرت نمايند.

چون خبر به قريش رسيد با اسلحه به سراغ آنان آمدند. پيامبرصلي الله عليه وآله به آنان فرمود: متفرّق شويد. عرض كردند: اي رسول خدا! اگر به ما دستور دهي با آن ها مقابله مي كنيم؟ حضرت فرمود: «به من هنوز چنين دستوري داده نشده و خداوند به من اذن نداده تا با آنان جنگ نمايم». [21] .

بعد از آن همه اذيت و آزارهاي قريش، و عناد در راه بت پرستي، خداوند سبحان اذن داد تا با آنان مقابله شود، آنجا كه فرمود: «أُذِنَ لِلَّذِينَ يُقاتَلُونَ بِأَنَّهُمْ ظُلِمُوا وَإِنَّ اللَّهَ عَلي نَصْرِهِمْ لَقَدِيرٌ - الَّذِينَ أُخْرِجُوا مِنْ دِيارِهِمْ بِغَيْرِ حَقٍّ إِلاَّ أَنْ يَقُولُوا رَبُّنَا اللَّهُ...»؛ [22] «به كساني كه جنگ بر آنان تحميل گرديده، اجازه جهاد داده شده است، چرا كه مورد ستم قرار گرفته اند و خدا بر ياري آن ها تواناست. همان ها كه از خانه و شهر خود به ناحق رانده شدند، جز اين كه مي گفتند: پروردگار ما خداي يكتاست.»

بعد از اين كه اين آيه نازل شد و از طرفي قبيله اي از انصار بر نصرت و ياري اسلام و مسلمين با حضرت بيعت كردند، پيامبرصلي الله عليه وآله اصحابش را دستور داد تا از مكه به قصد مدينه هجرت كنند تا خود نيز در يك فرصت مناسب به آن ها ملحق شود.

چون خبر اين هجرت به

كفّار قريش رسيد، تصميم گرفتند تا از هر قبيله اي از قبايل قريش كسي را به جهت كشتن پيامبرصلي الله عليه وآله آماده كرده تا در وقت مناسبي آن حضرت را به قتل برسانند، اينجا بود كه پيامبرصلي الله عليه وآله مأمور به هجرت به طرف مدينه شد.

بعد از هجرت به مدينه و بيعت مسلمانان با حضرت، زمينه براي مقابله با تحركات آنان فراهم شد. و از اين موقع بود كه جنگ ها بين حضرت و كفّار قريش و ديگر افراد شروع شد. ولي با دقت و تأمّل و تحليل هر يك از اين جنگ ها و غزوات پي مي بريم كه تمام آن ها جنبه دفاعي داشته است نه تهاجمي.

مرحوم شيخ جواد بلاغي در اين زمينه مي نويسد: «تاريخي كه جنگ هاي پيامبرصلي الله عليه وآله را ذكر مي كند آن ها را با ذكر سبب آن جنگ ها آورده است. انسان با ملاحظه آن ها پي مي برد كه هيچ جنگي از جنگ هاي حضرت ابتدايي براي محض دعوت به اسلام نبوده است، گرچه به جهت اصلاح ديني و مدني و تثبيت نظام عدل و مدنيّت و از بين بردن ظلم و طبيعت هاي وحشي ظالم و قسي، اين كار جايز است. ولي دعوت صالح و فاضل او از اين روش به دور بود، و ديدگاهي بالاتر از آن را داشت، كه همان دعوت به راه خدا از طريق حكمت و موعظه نيك و جدال احسن بود... و اين سيره نيك حضرت ادامه پيدا كرد. لذا تمام جنگ هاي حضرت جنبه دفاعي داشته و به جهت مقابله با تعدّي مشركان و مخالفان توحيد و شريعت اصلاح گر و مسلمانان بوده است.

در عين حال او در دفاعش

نيز از بهترين راهي كه دفاع كنندگان مي پيمودند استفاده كرده و نزديك ترين راه به صلح و صلاح را انتخاب مي نمود. حضرت ابتدا موعظه مي كرد و دعوت به صلح و صلاح مي نمود، و اگر آنان پيشنهاد صلح مي دادند قبول مي كرد و پيمان صلح را مي پذيرفت، با اين كه مي دانست كه فرد پيروز و ياري شده، او است. و تنها با مراجعه به تاريخ و بررسي اسباب جنگ ها و غزوات به اين مطلب پي خواهيد برد». [23] .

شهيد مطهري رحمه الله مي فرمايد: «جهاد، فقط به عنوان دفاع و در واقع مبارزه با يك نوع تجاوز است و مي تواند مشروع باشد». [24] .

او در ردّ برداشت هاي غلطي كه از مفهوم جهاد شده، مي گويد: «هدف اسلام از جهاد آن نيست كه برخي از مغرضين گفته اند كه هدف اسلام اجباري است كه هر كس كافر است بايد شمشير بالاي سرش گرفت كه يا اسلام اختيار كن يا كشته مي شوي». [25] .

انس پيدا نكنند؛ زيرا بعد از آن، ارتكاب منكر برايشان آسان مي گردد. و چون ضرر انحراف و فسق منحصر بر فاسق نمي شود بلكه بر ديگران نيز سرايت مي كند، لذا حقّ دارند كه ديگران اين ضرر را از خود دفع كنند. و اين امري است كه عقل و فطرت بر آن حكم مي كنند حتي در جايي كه شرعي در ميان نباشد، تا چه رسد، به آن كه شرع اكتفا به حكم عقل و فطرت نكرده حكم به امر به معروف و نهي از منكر كرده است. و اين اهميت به اين جهت است كه جلوي انحراف گرفته شود تا از منحرف به ديگران سرايت ننمايد. جامعه همانند جسد انسان است كه هرگاه عضوي از اعضاي بدن او مريض شد، ابتدا آن را با دارو معالجه مي كند و در صورت ناموفق بودن، به عمل جراحي روي مي آورد، و چون از اين راه هم نتيجه اي نگرفت مجبور مي شود تا آن عضو را قطع كند تا به ديگر اعضاي سالمش سرايت ننمايد. همين روش را نيز بايد در مورد انحراف فكري افراد جامعه به كار گرفت، به اين نحو كه در ابتدا بايد فرد منحرف را با حكمت و موعظه حسنه دعوت كرد، سپس او را انذار نمود و در صورت ترتيب اثر ندادن، با او به شدت برخورد كرد. و هنگامي كه تمام اين مراحل كارساز نشد، آن غده سرطاني را از جامعه حذف نمود؛ زيرا خطرش منحصر به خودش نيست، بلكه ساير افراد جامعه را نيز فاسد مي كند. اين در حالي است كه خطر انحراف فكري به مراتب از خطر بيماري جسم يك بيمار بيشتر است. و جهاد،

آخرين مرحله به جهت ريشه كن كردن انحراف از جامعه است. و لذا به جرأت مي توان گفت كه اگر اسلام جهاد را تشريع نكرده بود مي توان گفت كه دين حقّ و عدل و دين فطرت و عقل نيست، و در حقّ جامعه بلكه انسانيت خيانت كرده است.

2 - مسلمانان حقّ دفاع از خود در مقابل مشركان داشته اند، آن ها كه در صدد بودند تا مسلمانان را از دينشان منحرف كرده و از راه خدا باز دارند. و هر كسي حقّ دارد تا به جهت ملكيت آزادي رأي و فكر و عقيده و آزادي دعوت به سوي خداوند با آنان بجنگد؛ خصوصاً در جايي كه طرف مقابل بر انحراف و اذيت و آزار مسلمانان اصرار دارد و اهل منطق و استدلال نيست.

اسلام نمي خواهد كسي را مجبور بر اسلام آوردن كند، بلكه اصرار بر آزادي در رأي و اعتقاد دارد. و لذا هنگامي كه بر دشمنانش پيروز مي گردد راه هايي را در مقابل آنان قرار مي دهد كه اسلام آوردن يكي از آن هاست.

اسلام مي خواهد كسي كه اين دين را برمي گزيند از روي ميل و رغبت و آزادي و اراده خويش باشد و تحت هيچ گونه فشاري از ناحيه مسلمانان قرار نگيرد. ولي اين بدان معنا نيست كه اسلام و مسلمانان بايد در مقابل هر ظلم و تعدّي و انحراف دست بسته شده و اقدامي عملي بر ضدّ آن ها انجام ندهند و در مقابل فشارها و اقدامات مخالفان خاضع باشند؛ زيرا اسلامي را كه مسلمانان مردم را به آن دعوت مي كنند و از آنان مي خواهند تا با آزادي خاطر در آن تفكّر نمايند، مجرد دعوت فردي نيست، بلكه دعوت

به يك نظام گسترده اي است كه مي خواهد در سطح جهان با تغييراتي كه داده مي شود پياده گردد، و اين هدف جز با مقابله با منحرفان ملحد و معاند امكان پذير نيست. و در اين صورت است كه اسلام راه را براي آزادي انديشه و فكر و انتخاب رأي بر ديگران باز كرده تا با اختيار و اراده خود دين حقّ را بپذيرند. و مسلمانان اگر با منحرفان مي جنگند در حقيقت از حقّ آزادي خدادادي خود دفاع مي كنند، لذا قرآن كريم در اين باره مي فرمايد: «أُذِنَ لِلَّذِينَ يُقاتَلُونَ بِأَنَّهُمْ ظُلِمُوا وَإِنَّ اللَّهَ عَلي نَصْرِهِمْ لَقَدِيرٌ - اَلَّذِينَ أُخْرِجُوا مِن دِيارِهِم بِغَيْرِ حَقٍّ إِلَّآ أَن يَقُولُوا رَبُّنَا اللَّهُ»؛ [26] «به كساني كه جنگ بر آنان تحميل گرديده اجازه جهاد داده شده است؛ چرا كه مورد ستم قرار گرفته اند و خدا بر ياري آنان تواناست. همان ها كه از خانه و شهر خود به ناحقّ رانده شدند، جز اين كه مي گفتند: پروردگار ما خداي يكتاست.»

3 - با اين حال، پيامبرصلي الله عليه وآله و مسلمانان ملتزم بودند تا راه كارهاي ديگري غير از جنگ برطرف مقابل عرضه كنند تا كار به جنگ ختم نشود، و حتي برخي از مشركان اعتراف داشتند كه اصرار بر جنگ بعد از عرضه راه كارهاي مختلف از جانب مسلمانان ظلم است، ولي در عين حال بقيه مشركان اين راه كارها را نپذيرفته و مصمّم بر جنگ و خونريزي بودند. براي نمونه به كشته شدن ابن حضرمي در سريه ابن جحش مي توان اشاره كرد. [27] .

4 - يهود و مشركان مكه گرچه هنگامي كه در نقطه ضعف قرار مي گرفتند با مسلمانان عهد و پيمان صلح مي بستند ولي همين كه

به قدرت مي رسيدند، تمام پيمان ها را ناديده گرفته و آن ها را زير پا مي گذاشتند، و با اين كار تمام راه هاي مسالمت آميز را بر روي خود مي بستند، همان گونه كه مشركان، صلح حديبيه را زير پا گذاشتند.

با ذكر اين مقدمات به اين نتيجه مي رسيم اين كه مي گويند: اسلام با شمشير حضرت علي عليه السلام گسترش پيدا كرد، اگر معنايش اين است كه حضرت، شمشير را بر سر مردم مي گذاشت و مي فرمود: يا اسلام بياور يا بايد كشته شوي، اين معنا صحيح نيست، بلكه معناي آن، اين است كه شمشير حضرت عليه السلام اثر به سزايي در دفاع از اسلام داشته و از تعدّي دشمنان اسلام جلوگيري كرده است، و نيز نقش به سزايي در آزادي فكر و عقيده داشته است.

به همين جهت است كه جنگ هاي اسلام اكتفا بر اقلّ مقدار ممكن و به جهت رفع ضرورت بوده است، همان گونه كه كوشش فراوان در حفظ جان انسان ها شده است. و لذا مورّخان نتوانسته اند تعداد كشته شده هاي در طول ده سال از جنگ هاي پيامبرصلي الله عليه وآله را به هزار نفر برسانند، با وجودي كه پيامبرصلي الله عليه وآله با كوشش فراوان در طول ده سال، نداي اسلام را به اقصي نقاط عالم رسانيد.

شدند.

قافله قريش از دست اصحاب رسول خداصلي الله عليه وآله فرار كرد، ولي قريش به اين اكتفا نكرد، تصميم گرفتند تا با رسول خداصلي الله عليه وآله بجنگند و پيامبرصلي الله عليه وآله نيز آماده مقابله با آنان شد. حضرت ابتدا از جنگ با آنان اجتناب مي نمود، و آرزو داشت كه آنان بدون جنگ به مكه بازگردند. و چون دانست كه عتبة بن ربيعه در جنگ كردن مردّد است، حضرت فرمود: «ان يكن عند احد خير فعند صاحب الجمل الأحمر - يعني عتبة - ان يطيعوه يرشدوا»؛ [28] «اگر نزد كسي خير باشد، آن خير نزد صاحب شتر قرمز است؛ يعني عتبه. اگر او را اطاعت كنيد به رشد خواهيد رسيد.»

پيامبرصلي الله عليه وآله بر حفظ خون افراد اصرار مي ورزيد. لذا به اصحاب خود چنين سفارش كرد: «انّي قد عرفت انّ رجالاً من بني هاشم و غيرهم قد اخرجوا كرهاً، لاحاجة لهم بقتالنا، فمن لقي منكم احداً من بني هاشم فلايقتله، و من لقي اباالبختري بن هشام فلايقتله...»؛ [29] «همانا من فهميدم كه عده اي از مردان بني هاشم و ديگران به زور و اكراه از مكه خارج شده اند و هيچ اشتياقي به جنگ با ما ندارند. لذا هر كه يكي از بني هاشم را ديد، او را به قتل نرساند. و نيز هر كس ابوالبختري بن هشام را ديد او را نيز به قتل نرساند...».

جالب توجه اين كه پيامبرصلي الله عليه وآله و اصحاب او هرگز متعرّض قافله قريش نشده و اموال آنان را به غارت نبردند و لذا سالم به مكه بازگشت. و اين شاهد بر اين است كه حضرت قصد ترساندن

آن ها را داشته است.

نمودند.

بدين جهت پيامبرصلي الله عليه وآله آنان را محاصره كرد. افراد قبيله بني قريظه، سعد بن معاذ رئيس خزرج را حَكَم قرار داده و به رأي او درباره خود تن دادند؛ زيرا آنان قبل از اسلام با او هم قسم شده بودند؛ زيرا گمان مي كردند كه او در حقّشان تساهل خواهد كرد.

پيامبرصلي الله عليه وآله با حكميّت سعد موافقت نمود و تصميم به جنگ با آنان نگرفت. ولي سعد حكم به قتل آنان كرد. و اگر خودشان از پيامبرصلي الله عليه وآله مي خواستند كه اجازه دهد تا از مدينه به محلّ امني كوچ كنند حضرت به آن ها اجازه مي داد؛ همان گونه كه به بني قينقاع و بني نضير اجازه داد. و حتي اگر سعد درباره آن ها شفاعت مي نمود حضرت آن ها را رها مي كرد؛ زيرا حضرت طبيعتاً صلح و بخشش و مصلحت بشر را در نظر مي گرفت در صورتي كه فسادي بر آن مترتّب نمي شد و عفو به عنوان ضعف و سستي به حساب نمي آمد. [32] .

رسول خداصلي الله عليه وآله را مشاهده نمود او و دو فرزندش و جماعتي از قومش اسلام را اختيار كردند. [33] .

اين معركه نيز از مصاديق دفاع به حساب مي آيد.

اجازه داد. [35] .

را تهديد مي كرد ايستاد. [37] .

در مورد سريه هاي حضرت به طور جزم مي توان ادعا كرد كه همه آن ها جنبه دفاعي داشته و حضرت به جهت دفع كيد دشمنان و مقابله با كساني كه آماده جنگ با حضرت بودند، به جنگ با آن ها پرداخته است. و در مورد هيچ يك از اين هجوم ها و سريّه ها حضرت ابتدا به جنگ نكرده است و اين ادعايي است كه تاريخ صحيح به آن شهادت و گواهي داده است.

آن ها قيام كند. در هر حال وضع به طوري بود كه به كلّي او را از تهمت جاه طلبي مبرّا و منزه مي داشت...». [38] .

اسلام صريحاً تعدّي را تحريم كرده است...». [39] .

شخص امام يا نايب او بود و او مشرف و ناظر اساسي براي پياده شدن شروط مي گشت. و طرف مقابل اهل كتاب از نصارا و يهود و مجوس بودند. و نتيجه اين كه در صورت پذيرش اين شروط از ناحيه آنان، جنگ و بردگي از آنان برداشته شده و آن ها را بر عمل به دين خود رها مي كرده و آزاد مي گذاشتند.

آنان مي توانستند در سرزمين هاي اسلام سكني گزيده و در امن و امان مال و جان به سر برند. بلكه بر حكومت اسلامي است كه در مقابل تعرّضات و تعدّي هاي ديگران، از آنان حمايت و دفاع كند. و اين معنا و نتيجه دخول در ذمه اسلام است، همان گونه كه بر آنان واجب مي شد كه هر گاه بر بلاد اسلامي و مسلمانان تعرّض مي شد از اين كشورها و مسلمانان حمايت و دفاع كنند.

با برقراري شرايط ذمّه است كه اختلاط و معاشرت افراد مسلمان با افراد ذمي فراهم شده و هر گونه ارتباطي مشروع مي گردد؛ خصوصاً در صورتي كه قائل به طهارت اهل كتاب شويم و ازدواج با آن ها را جايز بدانيم كه برخي به آن فتوا داده اند.

فلسفه و حكمت اين شرايط به طور اختصار محافظت بر اقتدار حكومت و دولت اسلامي از فساد و اضطراب و انحلال و ضعف است كه در صورت عدم مراعات اين شروط حاصل مي شود، ولي با حفظ اين شروط و پياده شدن آن ها مي توان جامعه را از اين مشكلات در امان داشت.

اشاره مي كنيم. اين عوامل برخي به شخصيت رسول اكرم صلي الله عليه وآله باز مي گردد و برخي به رسالت حضرت صلي الله عليه وآله و برخي به اموري ديگر خارج از اين دو. اينك به بررسي اين امور و عوامل مي پردازيم:

و اصالت در رأي مي شناخت و از او نشانه هاي عظمت از هنگام ولادت تا هنگام بعثت مشاهده كرده بود، امري كه مي توانست براي حضرتش حالتي قدسي در قلوب مردم ايجاد كند.

همه او را به امّي بودن مي شناختند و مي دانستند كه علم و معارف را از كسي به جز عالم غيب فرانگرفته است. او بر هيچ بتي سجده نكرده بود و لذا هيچ كس نمي توانست از اين جهت بر او ايراد نمايد، به اين كه تو خود تا مدتي قبل بت مي پرستيدي حالا چگونه از عبادت بتان منع مي كني؟ و اگر عبادت آن ها با عقل و فطرت مخالفت داشت پس عقل و فطرت تو كجا بود؟ اسلوب و روش دعوت او بر طبق حكمت و برحسب مقتضيات زمان ها دگرگون بود كه اين، امري ضروري به نظر مي رسيد. در رسيدن به اهداف عالي اش صبر و استقامت داشت و مشقت ها و رنج ها را در اين راه تحمل مي كرد.

رسول گرامي اسلام صلي الله عليه وآله اشاره كرده، مي فرمايد: «فكنّا علي ذلك حتي بعث اللَّه إلينا رسولاً منّا، نعرف نسبه و صدقه و امانته و عفافه، فدعانا إلي اللَّه لنوحّده و نعبده و نخلع ما كنّا نعبد نحن و آباؤنا من دونه من الحجارة و الأوثان، و أمرنا بصدق الحديث و اداء الأمانة و صلة الرحم و حسن الجوار و الكفّ عن المحارم و الدماء و نهانا عن الفواحش و قول الزور و أكل مال اليتيم و قذف المحسنة...»؛ [44] «ما بر اين حال بوديم تا آن كه خداوند به سوي ما پيامبري را از ميان ما فرستاد كه او را به نسب صحيح و راستگويي و امانت داري و عفاف مي شناختيم. او ما را به سوي خدا دعوت كرد تا تنها او را پرستيده و عبادت نماييم و هر آنچه ما و پدرانمان از غير خدا از سنگ و بت مي پرستند، از خود دور كنيم. و نيز ما را به صدق در گفتار و اداي امانت و صله رحم و حسن هم جواري و جلوگيري از هتك حرمت محارم و خونريزي و نهي از فواحش و گفتار زور و خوردن مال يتيم و نسبت زنا به زن عفيفه دعوت كرد...».

مشاهده مي كنيم كه سريعاً با بذل مال و اولاد و خون خود در راه اين دعوت به آن گرويدند.

ملكوت خداوند زود است كه از شما گرفته شود و به امّتي ديگر واگذار گردد كه ثمره آن را خواهند چيد.» [49] .

و در انجيل يوحنّا مي خوانيم: «اگر شما مرا دوست داريد وصيت هاي مرا حفظ نماييد و من از پدر مي خواهم كه به شما فارقليط ديگر دهد تا با شما تا ابد بماند. او روح حقّ است. كسي كه عالم، استطاعت قبول او را ندارد.» [50] .

بود كه آن منطقه از خلأ سياسي خاصي برخوردار باشد. و اين خلأ سياسي، منطقه را حتي از اديان بزرگ الهي دور ساخته بود. و لذا از شبهات و افكار غريب و عجيب به دور بود. گرچه يهود به جهت خوف از روم به آن منطقه پناه آورد ولي چندان فعاليت گسترده اي نداشت، و نصارا نيز اين چنين بودند. همه اين شرايط دست به دست هم داد و زمينه را براي پذيرش گسترش دعوت پيامبرصلي الله عليه وآله مساعد كرد.

و ماليات به مراتب از گذشته كمتر بود. [54] .

در زمان حكومت عباسيان، مسيحيان بسياري از حكومت آنان راضي و خشنود بودند. در همان اوقات يا تريارك قدس در نامه اي به همتاي خود در قسطنطنيه درباره اولياي امور مسلمانان مي نويسد: «آن ها عادل هستند و خطا يا شدت عملي در حقّ ما روا نمي دارند».

در اواسط قرن يازدهم، اكثريت سكنه مسيحي فلسطين روزگاري داشتند كه به ندرت آن چنان خوش آيند بود. مقامات و حاكمان مسلمان در مورد آنان به ملايمت رفتار كرده و امپراطور مراقب منافع آنان بود... مسيحيان بيت المقدّس هرگز پيش از اين، چنين فراوان از هم دردي و ثروتي كه با زائران از غرب به همراه آورده مي شد بهره مند نگشته بود. [55] وسعت روز افزون متصرفات اسلامي در اروپا، بر وحشت غرب مي افزود. از طرفي در جهان غرب، روحيه سلحشوري در حال رشد بود و اشعار حماسي عاميانه به قهرمانان نظامي هيبت و اعتبار مي بخشيد. كليسا نيز سعي كرد تا اين غريزه جنگ جويانه را به سمت و سويي كشاند كه منافعش را جلب كند. بدين ترتيب براي جلوگيري از پيشرفت اسلام و گسترش مسيحيت و نجات مسيحيان را جنگ مجاز دانست.

جنگ هاي صليبي از سال 1096 ميلادي شروع شد و تا سال 1291 ادامه داشت. لشكريان مسيحي موظف بودند تا علامت صليب را به عنوان نشانه اي از جان فشاني و فداكاري بر گردن خود داشته باشند و به همين جهت بود كه اين جنگ ها به جنگ صليبي مشهور شد. در سال 1096 ميلادي لشكريان صليبي با سپاهي بسيار حركت خود را شروع كردند و آنچه خانه در امتداد ساحل درياي مرمره

قرار داشت تا شهر «نيكو مديا» را غارت كردند. آنان حتي مسيحياني را كه در كشورهاي اسلامي تحت حكومت و سلطه مسلمانان بودند نيز از دم شمشير گذرانده و به قتل مي رساندند. و معروف است كه لشكريان، كودكان را به سيخ كرده و كباب مي كردند. آنان بالاخره در جنگ با تركان در نزديكي نيقيه شكست سختي خورده و اكثراً كشته شدند. [56] .

در سال 1097 ميلادي به شهر نيقيه حمله كرده و در سال 1098 شهر انطاكيه و در سال 1099 شهر معرّه را به اشغال نظامي خود درآوردند. در «معرّه» سه روز تمام اهالي آنجا را از دم تيغ گذرانيده و عدّه زيادي را اسير كردند.

«رائول دوكان» تاريخ نويس و وقايع نگار غربي مي گويد: «در معرّه جنگ جويان ما بزرگسالان كافر (مسلمان) را در ديگ جوشاندند و كودكان را به سيخ كشيدند و روي آتش كباب كردند و گوشتشان را خوردند». [57] .

و در سال 1099 ميلادي (492 ه.ق) بيت المقدس به تصرف صليبي ها در آمد. آنان يك هفته تمام به كشتار مسلمانان پرداختند و تنها در بيت المقدّس بيش از شصت هزار نفر را كشتند.

در سال 1109 «طرابلس» به تصرف صليبي ها درآمد. يك صد هزار جلد كتاب هاي «دارالعلم» در اين حادثه به غارت رفت و در آتش سوخت. اين حملات پي درپي تا سال 1124 كه بندر صور به اشغال صليبي ها درآمد، ادامه داشت. تا آن كه از سال 1144 ميلادي (539 ه.ق) پيروزي قواي مسلمانان شروع مي شود و اوج اين پيروزي ها به توسط سپاهيان صلاح الدين ايوبي است. آنان هنگامي كه وارد بيت المقدّس مي شوند فرماندهان به سربازان خود دستور مي دهند كه

هيچ فرد مسيحي - خواه غربي يا شرقي - نبايد مورد آزار قرار گيرد، و لذا هيچ كشتار و غارتي صورت نمي گيرد. صلاح الدين اعلام مي كند كه غربي ها هرگاه بخواهند مي توانند به زيارت اماكن مقدّس خود بيايند.

در سال 1204ميلادي سپاهيان صليبي، پايتخت روم شرقي (قسطنطنيه) را تصرف كرده، سه روز آنجا را مورد قتل و غارت قرار دادند. خوي وحشيانه آنان نه فقط در برابر مسلمانان ظاهر شده بود، بلكه در اين شهر مسيحي نشين نيز شمايل و مجسمه ها و كتاب ها و تعداد بي شماري از اشياي هنري به يادگار مانده از تمدن يونان و بيزانس را به تاراج برده و هزاران نفر را نيز در شهر گردن زدند.... [58] .

تاريخ طبري، ج 2، ص 131؛ كامل ابن اثير، ج 2، ص 116.

[28] بحارالأنوار، ج 19، ص 224.

[29] بحارالأنوار، ج 19، ص 301.

[30] الرحلة المدرسية، ص 198.

[31] ارشاد مفيد، ص 54.

[32] الرحلة المدرسية، بلاغي، ص 199.

[33] بحارالأنوار، ج 20، ص 289و290.

[34] الرحلة المدرسية، ص 200.

[35] الرحلة المدرسية، ص 200؛ بحارالأنوار، ج 21، ص 3.

[36] الرحلة المدرسية، ص 200؛ بحارالأنوار، ج 21، ص 104.

[37] الرحلة المدرسية، ص 201.

[38] عذر به تقصير به پيشگاه محمّد و قرآن، ترجمه سعيدي، ص 205 - 204.

[39] دفاع عن الاسلام، لورا فيشيا، ص 11و12.

[40] المبسوط، طوسي، ج 7، ص 272؛ الكافي، ص 250 و 251؛ تذكرة الفقهاء، ج 9، ص 317؛ رياض المسائل، ج8، ص 48؛ جواهر الكلام، ج 21، ص 267.

[41] فقه السيرة، ص 30.

[42] سوره قلم، آيه 4.

[43] تاريخ الخميس، ج 1، ص 290؛ البداية و النهاية، ج 3، ص 74 - 73.

[44] همان.

[45] سفر تثنيه، اصحاح 33، رقم 1.

[46] معجم البلدان، ج 4، ص 225.

[47] سفر تكوين، اصحاح 17، رقم 20.

[48] سفر اشعيا، اصحاح 21، رقم 9 - 6.

[49] انجيل متّي، اصحاح 21، رقم 17 - 15.

[50] انجيل يوحنّا، اصحاح 14، رقم 17 - 15.

[51] سوره زخرف، آيه 22.

[52] رجوع شود به «البداية و النهاية»، ج 2، ص 273؛ «حياة محمّد»، ص 89.

[53] تاريخ يعقوبي، ج 1، ص 257 - 254.

[54] تاريخ جنگ هاي صليبي ص 42.

[55] تاريخ جنگ هاي صليبي ص 43.

[56] تاريخ جنگ هاي صليبي ص 167 - 157.

[57] جنگ هاي صليبي از ديدگاه شرقيان ص 61.

[58] رجوع شود به كتاب «جنگ هاي صليبي از ديدگاه شرقيان» ص 363 - 23.